“Organiseren is niet hun forte,” schampert mijn reisgenote over de Kirgiezen. We staan in de file op een zandweg, ergens in de buurt van de paardenrenbaan van Cholpon Ata. Over krap twee uur vindt daar de openingsceremonie van de World Nomad Games plaats. De spelen stammen uit een verleden waarin steppevolkeren elkaar ontmoetten om handel te drijven, huwelijkspartners te vinden en om krachten met elkaar te meten. Op paarden; altijd op paarden. Buitenstaanders zijn welkom, omdat tradities van gastvrijheid dit voorschrijven. Verder zoeken ze het maar mooi zelf uit.
Vlak voor de start van het grootste evenement van Centraal-Azië is de weg naar Cholpon Ata hermetisch gesloten. Dingen ver vooruit plannen doen ze hier niet. Misschien worden sigaretten daarom per stuk verkocht in Kirgizische winkels. Tickets voor de ceremonie waren twee maanden geleden nog nergens te koop. Daarna kon je ze bestellen via de Nomad Games app (die nog altijd niet werkt) of ophalen in een postkantoor in Bishkek. Het wedstrijdschema is pas een paar dagen bekend. Het is met dit organisatorisch brevet van onvermogen een klein wonder dat we erbij zijn.
Gechoreografeerd ver-pissen
De openingsceremonie is een minutieus ingestudeerd extravaganza van duizenden kleurrijk geklede dansers en danseressen. De Olympische Spelen worden hier tot goed bedoeld kinderfeestje gedegradeerd. Het is een staaltje gechoreografeerd ver-pissen waarmee de Centraal-Aziatische buurdictaturen de ogen worden uitgestoken, maar het publiek laat zich tot weinig meer dan beleefd applaus verleiden. Tot de toespraken verstommen en de muziek stilvalt. In de verte horen we het aanzwellende geroffel van paardenhoeven in het zand. Als één man veren de Kirgiezen op uit hun kuipstoeltjes. Opgehitst door oorverdovend gejuich jagen ruiters, zowel mannen als vrouwen, hun viervoeters langs de tribunes. Vliegende galop is de norm; doodsverachting een randvoorwaarde. Ruiters springen van hun voortrazende paard en er weer op, zoenen een geliefde tijdens een waanzinnige achtervolging en liggen als een plank dwars op hun zadel. Een piramide van mensen schiet op naast elkaar galopperende paarden voorbij. De Kirgiezen eten hun kalpaks op van extase.
Daarna betreden de atleten het stadion: Arabieren in witte gewaden met roofvogels en hazewindhonden, als Hunnen verklede Hongaren in historische krijgskleding en sporters uit Russische deelrepublieken met elk hun eigen klederdracht. Tenslotte is het de beurt aan de Kirgiezen zelf, in trainingspakken waarin alle kleuren van de hen voorafgaande nationaliteiten verenigd lijken te zijn. Op de eretribune applaudiseren Recep Tayyip Erdoğan, Viktór Orban en Nursultan Nazarbayev voor dit feest van culturele diversiteit.
Duizend yurts
Op verschillende plaatsen in en rond Cholpon Ata wordt geworsteld en geraced. Op paarden – hoe kan het ook anders. In de Kyrchyn vallei verzamelen de verschillende stammen zich voor ontmoetingen en handel. Elk deel van Kirgizië heeft hier een tijdelijk yurtdorp met eigen versieringen, dansstijlen, gerechten en koopwaar. De Nomad Games zijn er met name voor de nomaden zelf. Voor buitenlanders zijn er achteloos een paar barbecues neergezet aan de rand van het terrein. Zie ze maar te vinden, in een vallei met duizend yurts en 10.000 bezoekers. De drie toiletten zijn nog moeilijker te lokaliseren. Parkeren doe je ergens op de bergweide; een bonnetje krijg je niet en garantie dat je auto er bij vertrek nog staat evenmin.
De Kyrchyn vallei bereiken is een uitdaging op zich. De organisatie heeft de weg naar de vallei tot eenrichtingsverkeer bestempeld, wat veel Kirgiezen eerder als een aanbeveling dan als gebod interpreteren. Door een frontale botsing is de weg urenlang gesloten. Door honger gedreven laten we de auto in de file staan en gaan we op zoek naar iets eetbaars. We kunnen zowaar kiezen uit twee winkeltjes. Kut en Kutman. De keuze is zoals we op basis van de naam vermoeden en we houden het bij de lokale lekkernij: een portie trekkaas. Wegspoelen doe je met de ruimschoots voorradige wodka. Ook verkrijgbaar in handig meeneemglas voor onderweg. Niemand gaat naar Centraal-Azië voor het lekkere eten – bij het ontbijt werd me gevraagd of ik worst bij mijn pap wilde – maar we houden het op onze voorraad trekkaas vol tot we in de Kyrchyn vallei een bord plov in onze handen gedrukt krijgen. De kop van een vers geslacht schaap slingert achteloos op de grond.
Levend doelwit
Informatie over wedstrijden en activiteiten is nergens te vinden in de Kyrchyn vallei. We besluiten bij een enorme houten toegangspoort met wapperende vlaggen te beginnen. Aan de rand van een stoffig veld zien we ruiters boogschieten terwijl ze galopperen. Dat is op zich al indrukwekkend, maar als we goed kijken zien we hun doelwit pas: twee mannen die een schild voor zich houden en daarmee alle pijlen opvangen. Een paar geperste huiden die de ineengehurkte figuren van de vlijmscherpe punten scheiden vormt de enige bescherming. Met sporten als worstelen te paard en Kok Boru (rugby te paard met een geit als bal) hebben deze kerels geen man cave nodig voor hun testosteronafvoer.
Of is alles misschien toch in scène gezet voor toeristen? Engels wordt hier amper gesproken en omaatjes lopen met 22 meter lange doeken rondom hun van trots stralende hoofden gewikkeld. Het lijkt te mooi om waar te zijn. “Dit is geen show,” verzekert Nurali ons. “Natuurlijk hebben mijn ouders een auto en een mobiele telefoon. Dit is tenslotte de 21e eeuw. Maar in de zomermaanden wonen ze in hun yurt, hoog in de bergen, samen met ons vee. Dit zijn onze tradities!” De omaatjes nodigen ons uit in de yurt waar ze met hun tienen slapen. De hoofddoeken blijven op. “Het is een eer ze te mogen dragen op festivals, feestdagen en bijzondere familiemomenten,” vertelt Fariza, die ons een kopje koemis (paardenmelk) en een paar kurutballen (zure yoghurtsnacks) aanbiedt. “Niet te hachelen,” mompelt mijn reisgenote. De laatste kurutbal weet ik onopgemerkt in mijn broekzak te moffelen.
Uit de hand gelopen
De Nomad Games zijn een uit de hand gelopen feestje voor de Kirgiezen zelf, om hun eeuwenoude nomadische tradities te vieren en te behouden. En om als klein, achtergesteld land ook eens alle voormalige Sovjetbroeders achter je te kunnen laten. Alle middelen zijn hierbij geoorloofd. “De regels zijn vlak voor de wedstrijd veranderd,” moppert een boogschutter uit Baskhkortostan. En bij Kok Boru krijgen de Kazachen paarden te leen die nét iets minder snel en sterk lijken te zijn. In de medaillespiegel gaat het gastland met 40 keer goud fier aan kop. Het zij ze gegund. Organisatorische tips geven kan iedereen, maar hier in Kirgizië weten ze wat een leuk feestje is.
Met medewerking van Marjan Jansen Manenschijn
In 2021 vinden de World Nomad Games in Turkije plaats. Tot hier en verder is erbij!