Kok Boru – de nationale sport van Centraal-Azië – wordt vaak lacherig afgedaan als geittrekken, een rare traditie of een geflipte combinatie van rugby en polo. Toegegeven, de eerste indruk is niet best. Bij gebrek aan een bal gebruiken de spelers een onthoofd geitenkarkas, wat de aaibaarheidsfactor van Kok Boru niet ten goede komt. Toch, wie de geur van paardenzweet en opstuivende stofwolken trotseert en zijn best doet de kluwen van rijdieren en ruiters vanaf de zijlijn te ontwarren, loopt het risico als een blok te vallen voor deze fantastische sport.
Wie verzint zoiets?
Nomaden. En oorspronkelijk werd er niet met een geit gespeeld, maar met een dode wolf. Onder Kirgizische jagers was het een traditie om een wolf met een groep paarden in te halen en al rijdend op het dier in te meppen. De meest behendige ruiter greep het dier van de grond, waarna de anderen probeerden het wolvenkarkas af te pakken en op hun eigen paard te sleuren, om als eerste hun dorp te bereiken met de buit. Vandaar de naam Kok Boru: Blauwe Wolf.
Als je het zo bekijkt valt het nog wel mee met de aaibaarheidsfactor van Kok Boru: tegenwoordig wordt de sport gespeeld met een dode geit of schaap en ook steeds vaker met een kunstgeit. Het spel is in heel Centraal-Azië populair en heeft verschillende namen: Ulash tartysh (gevecht om de geit), Buzkashi (geittrekken) of kokpar. Net als de namen zijn de exacte regels per land verschillend.
Zo speel je Kok Boru
Elk team bestaat uit twaalf spelers (en twaalf paarden), waarvan er telkens vier in het veld staan. Voor de wedstrijd begint raken alle spelers de rand van de tai kazan aan (de ronde put waarin gescoord wordt), want dit brengt geluk. Op het WK wordt overigens uit veiligheidsoverwegingen niet in een put, maar in een cirkel op de grond gescoord. Daarna vragen de teams toestemming aan het publiek om de wedstrijd te mogen beginnen. De spelers maken een gebaar alsof ze met hun handen het gezicht wassen, om de toeschouwers te bedanken voor hun steun.
De dode geit of kunstgeit – die tussen de 30 en 35 kilo moet wegen – wordt neergelegd en beide teams stormen eropaf. Als speler kun je ervoor kiezen om de geit (proberen) op te pakken, of om tegenstanders te blocken met je paard. Zoals bij elke sport heb je aanvallers en verdedigers. De geit afpakken, over je tegenstander hangen, spelers klemrijden, een paard wegbeuken met je eigen paard – dat mag allemaal. Teugels of zadel van een tegenstander vastpakken, hem met je zweep afrossen, je paard laten steigeren of schoppen – dat dan weer niet. Kok Boru is niet voor watjes, maar volledig barbaars is het nou ook weer niet.
Kok Boru wordt vaak vergeleken met polo of rugby, maar de regels hebben meer weg van ijshockey. Er worden twee helften van elk 20 minuten gespeeld. Spelers mogen continu doorwisselen. Drie referees (waarvan twee linesmen) houden de boel in de gaten. Wie iets uitvreet dat niet mag, wordt twee minuten uit het veld gehaald. Als de geit uit is en na overtredingen vindt er een soort face-off (dzjiki me dzjiki) plaats: de geit wordt in een cirkel gelegd, waarbinnen één ruiter per team plaatsneemt. De andere spelers mogen zich pas met het spel bemoeien zodra de geit de cirkel verlaat. En als het in een finale na reguliere speeltijd en verlenging nog steeds gelijkspel is, dan volgen er penalty’s. Echt waar.
We zijn allemaal professionals hier
Kok Boru is waanzinnig populair in Centraal-Azië. Kirgizische sterspelers als Manas Niyazov (de Messi van het Kok Boru) en Rustam Tynaliyev (de Ronaldo van het Kok Boru) kunnen in Bishkek niet over straat zonder herkend te worden. Paarden worden speciaal voor de sport getraind, kunnen vanuit stilstand in galop wegschieten en beschermen hun ruiters. Bij transfers tussen clubs wisselen goede paarden voor $10.000 tot $50.000 van eigenaar.
En dan heb je nog de fans. Paardenrenbanen zijn tot de nok gevuld voor grote toernooien als de Nomad Games, het voorjaarsfeest Nooruz (21 maart), de Dag van de Overwinning (9 mei) en de Presidential Cup (augustus). De grens tussen toegewijde fans en op bloed beluste hooligans is soms dun en tijdens een internationaal toernooi in Astana in 2017 gingen fans met elkaar op de vuist. Westerse teams als de Verenigde Staten en Frankrijk kunnen op onvoorwaardelijke liefde van de toeschouwers rekenen: deelname wordt als groot teken van respect voor de Centraal-Aziatische cultuur gezien.
Waar kan ik Kok Boru zien?
In maart 2020 wordt het allereerste Wereldkampioenschap Kok Boru gespeeld. tot hier en verder is erbij. Na hun verrassende tweede plaats op de World Nomad Games in 2018 is Oezbekistan het gastland. Het WK vindt plaats in Qashqadaryo viloyati, in het zuiden van het land.
Het volgende grote internationale Kok Boru toernooi wordt gehouden tijdens de World Nomad Games in 2020. Deze vinden in Turkije plaats en ook hier organiseert tot hier en verder een reis heen. Voor beide reizen geldt dat er plaats is voor 4 tot 8 deelnemers.
Laatste update: november 2019